Microsoft’un açık kaynaklı ve çapraz platform uygulama geliştirme çerçevesi .NET, Kasım 2025′te yeni bir dönüm noktasına ulaşıyor. .NET 10, uzun süreli destek (Long-Term Support – LTS) garantisi ile birlikte gelen ve üç yıl boyunca resmi destek alacak olan yeni nesil bir platformdur. Bu sürüm, sadece performans iyileştirmeleri ve hata düzeltmeleriyle sınırlı kalmayıp, C# 14 dil özelliklerinden .NET MAUI güncellemelerine kadar geniş bir yelpazede yenilikler sunmaktadır.
Giriş
.NET 10′un Ekim 2025 itibarıyla Release Candidate 1 (RC1) sürümü yayınlanmış durumda ve bu sürüm, go-live lisansı ile birlikte geldiği için üretim ortamlarında güvenle kullanılabilir. Bu makale, .NET 10 ve C# 14′ün getirdiği yenilikleri, performans iyileştirmelerini ve geliştiricilere sunduğu yeni olanakları detaylı bir şekilde incelemektedir.
.NET 10: Yeni Nesil LTS Sürümü
Runtime İyileştirmeleri
.NET 10 runtime katmanında, performans odaklı önemli iyileştirmeler içermektedir. Bu geliştirmeler, özellikle yüksek performans gerektiren iş yüklerinde belirgin farklar yaratmaktadır:
JIT (Just-In-Time) Optimizasyonları: Runtime, geliştirilmiş JIT inlining, method devirtualization ve stack allocation teknikleri ile daha verimli kod üretimi sağlamaktadır. Bu optimizasyonlar, çalışma zamanında uygulamaların daha hızlı çalışmasını ve daha az bellek tüketmesini sağlar.
AVX10.2 Desteği: Modern işlemcilerin gelişmiş vektör işleme yeteneklerinden yararlanmak için AVX10.2 komut seti desteği eklenmiştir. Bu özellik, özellikle veri işleme, makine öğrenmesi ve oyun geliştirme gibi alanlarda önemli performans kazanımları sağlar.
NativeAOT Geliştirmeleri: Ahead-of-Time (AOT) derleme teknolojisi, daha küçük ve daha hızlı başlayan uygulamalar üretebilmek için geliştirilmiştir. NativeAOT, özellikle konteyner tabanlı ve sunucusuz (serverless) mimarilerde kritik önem taşımaktadır.
Struct Argüman Optimizasyonları: Struct tiplerinin metot argümanı olarak kullanıldığı durumlarda daha verimli kod üretimi sağlanmıştır. Bu iyileştirme, özellikle performans kritik senaryolarda fark yaratmaktadır.
SDK ve Araç Güncellemeleri
.NET 10 SDK, modern geliştirme iş akışlarını destekleyen ve geliştirici üretkenliğini artıran özelliklerle donatılmıştır:
NuGet Audit İyileştirmeleri: SDK artık framework tarafından sağlanan kullanılmayan paket referanslarını otomatik olarak kaldırabilmektedir. Bu özellik, derleme sürelerini hızlandırır, disk alanı kullanımını azaltır ve güvenlik taramalarında yanlış pozitifleri önler.
Microsoft.Testing.Platform Entegrasyonu: dotnet test komutu artık Microsoft.Testing.Platform ile entegre çalışmaktadır, bu da daha tutarlı ve güçlü bir test deneyimi sunar.
Yerel Konteyner İmajı Oluşturma: Konsol uygulamaları için doğrudan konteyner imajı oluşturma desteği eklenmiştir. Bu özellik, Docker Desktop gibi araçlara ihtiyaç duymadan konteyner imajları oluşturabilmeyi sağlar.
Tab-Completion Desteği: Popüler kabuk ortamları için yerel tab-completion scriptleri artık SDK ile birlikte gelmektedir, bu da CLI deneyimini önemli ölçüde iyileştirir.
Kütüphane Geliştirmeleri
.NET 10 kütüphaneleri, kriptografi, serileştirme, ağ iletişimi ve veri işleme alanlarında önemli yenilikler içermektedir:
JSON Serileştirme İyileştirmeleri: System.Text.Json kütüphanesi, yinelenen özelliklerin reddedilmesi, katı serileştirme ayarları ve PipeReader desteği gibi yeni özelliklerle güçlendirilmiştir. Bu özellikler, özellikle güvenlik açısından kritik uygulamalarda önem taşır.
Post-Quantum Kriptografi: Windows CNG desteği ile ML-DSA (Machine Learning Digital Signature Algorithm) gibi kuantum sonrası kriptografi algoritmaları eklenmiştir. Ayrıca HashML-DSA ve Composite ML-DSA desteği de mevcuttur.
AES KeyWrap with Padding: Güvenli anahtar saklama ve taşıma senaryoları için AES KeyWrap with Padding desteği eklenmiştir.
Ağ İyileştirmeleri:
- WebSocketStream: WebSocket bağlantılarının daha kolay yönetimi için yeni bir API
- TLS 1.3 macOS Desteği: macOS istemcileri artık TLS 1.3 protokolünü desteklemektedir
Süreç Yönetimi: Windows işletim sisteminde process group desteği eklenmiştir, bu da sinyal yönetimini iyileştirir.
C# 14: Dilin Evrimi
C# 14, .NET 10 ile birlikte gelen ve dilin ifade gücünü artıran, kod okunabilirliğini iyileştiren ve geliştirici üretkenliğini yükselten önemli özellikler sunmaktadır.
field Anahtar Kelimesi ve Field-Backed Properties
C# 14′ün en dikkat çekici özelliklerinden biri, otomatik property’lere özel mantık eklemeyi kolaylaştıran field anahtar kelimesidir. C# 13′te önizleme özelliği olarak sunulan bu yetenek, artık resmi olarak dilin bir parçası haline gelmiştir.
Geleneksel Yaklaşım:
private string _message;
public string Message
{
get => _message;
set => _message = value ?? throw new ArgumentNullException(nameof(value));
}C# 14 ile:
public string Message
{
get;
set => field = value ?? throw new ArgumentNullException(nameof(value));
}Bu yeni yaklaşımın önemli avantajları:
- Azaltılmış Boilerplate Kod: Backing field’ı manuel olarak tanımlamaya gerek kalmaz, derleyici otomatik olarak oluşturur.
- Kapsülleme: Derleyici tarafından oluşturulan backing field, sadece property erişimcileri içinden kullanılabilir, sınıfın diğer yerlerinden erişilemez. Bu, yanlışlıkla erişimi önler ve veri bütünlüğünü korur.
- Esneklik: Get ve set accessor’larından birini veya her ikisini özelleştirebilirsiniz. Örneğin, sadece set’e validasyon eklerken get’i otomatik bırakabilirsiniz.
Kullanım Senaryoları:
- Değer validasyonu (örn: yaş kontrolü, aralık kontrolü)
- Lazy initialization
- Change notification (INotifyPropertyChanged implementasyonlarında)
- Değer normalizasyonu (örn: string trim işlemleri)
Dikkat Edilmesi Gerekenler: Eğer kodunuzda zaten field adında bir değişken varsa, @field veya this.field sözdizimini kullanarak belirsizliği giderebilirsiniz.
Extension Members: “Extension Everything”
C# 3.0′dan beri extension method’lar C#’ın vazgeçilmez bir özelliği olmuştur. C# 14, bu konsepti “extension everything” olarak bilinen kapsamlı bir şekilde genişletmektedir. Artık sadece extension method’lar değil, extension property’ler, static extension member’lar ve extension operator’ler de tanımlanabilmektedir.
Geleneksel Extension Method:
public static class EnumerableExtensions
{
public static bool IsEmpty<T>(this IEnumerable<T> source)
=> !source.Any();
}Yeni Extension Member Sözdizimi:
public static class EnumerableExtensions
{
extension<TSource>(IEnumerable<TSource> source)
{
// Extension property
public bool IsEmpty => !source.Any();
// Extension method
public IEnumerable<TSource> Where(Func<TSource,bool> predicate)
{
foreach (var item in source)
if (predicate(item))
yield return item;
}
}
}Static Extension Member’lar:
public static class EnumerableExtensions
{
extension<TSource>(IEnumerable<TSource>)
{
// Static extension method - tip üzerinde çalışır, instance gerekmez
public static IEnumerable<TSource> Empty()
=> Enumerable.Empty<TSource>();
// Static extension property
public static int DefaultCapacity => 10;
}
}
// Kullanım:
var empty = IEnumerable<int>.Empty();
var capacity = IEnumerable<string>.DefaultCapacity;Extension Member’ların Avantajları:
- Gruplandırma: Aynı receiver tipine ait extension’lar tek bir extension block içinde gruplandırılabilir, bu da kod organizasyonunu iyileştirir.
- Property Desteği: Artık extension property’ler tanımlanabilir, bu özellikle hesaplanmış değerler için kullanışlıdır.
- Static Member Desteği: Tip düzeyinde extension’lar tanımlanabilir, bu da factory pattern’leri ve utility method’ları için ideal.
- Operator Desteği: Extension operator’ler tanımlanabilir (Preview 7′den itibaren).
- Daha Az Tekrar: Receiver tipinin adı, generic parametreleri ve constraint’leri sadece bir kez belirtilir.
Generic Extension Member’lar:
extension<TItem>(IEnumerable<TItem> receiver)
{
public IEnumerable<TItem> WhereWithinRangeBy<TValue>(
Func<TItem, TValue> projection,
TValue min,
TValue max)
where TValue : INumber<TValue>
{
return receiver
.Where(item => projection(item) >= min && projection(item) <= max);
}
}Null-Conditional Assignment
C# 14, null-conditional operator’leri (?. ve ?[]) artık atama işlemlerinde de kullanılabilir hale getirmektedir:
Önce:
if (customer is not null)
{
customer.Order = GetCurrentOrder();
}Şimdi:
customer?.Order = GetCurrentOrder();Sağ taraftaki ifade (GetCurrentOrder()), sol taraf null olmadığında çalıştırılır. Bu özellik, compound assignment operator’lerle (+=, -=, vb.) de kullanılabilir, ancak increment (++) ve decrement (--) operator’leri desteklenmemektedir.
nameof İle Generic Tipler
C# 14′te nameof ifadesi artık unbound generic tipleri desteklemektedir:
string typeName = nameof(List<>); // "List" döner
string closedTypeName = nameof(List<int>); // "List" dönerBu özellik, özellikle reflection ve logging senaryolarında kullanışlıdır.
Span ve ReadOnlySpan Geliştirmeleri
C# 14, Span<T> ve ReadOnlySpan<T> tiplerini birinci sınıf vatandaş olarak kabul eder ve bu tipler arasında yeni implicit conversion’lar ekler:
- Span tiplerini extension method receiver olarak kullanabilme
- Diğer conversion’larla composition yapabilme
- Generic type inference senaryolarında daha iyi çalışma
Bu geliştirmeler, performans kritik kodlarda Span kullanımını daha ergonomik hale getirmektedir.
Lambda Expression Parameter Modifiers
Lambda expression’larda artık tip belirtmeden parameter modifier’lar kullanılabilir:
// Önceden:
Func<int,bool> lambda = (ref int x) => x > 0;
// Şimdi:
Func<int,bool> lambda = (ref x) => x > 0;Bu özellik, scoped, ref, in, out ve ref readonly modifier’larını destekler.
Partial Properties
C# 14, partial property’leri desteklemektedir. Bu özellik, özellikle source generator’lar ile birlikte kullanıldığında güçlüdür:
// Tanımlama (source generator tarafından)
public partial class Person
{
public partial string Name { get; set; }
}
// Implementasyon (kullanıcı kodu)
public partial class Person
{
public partial string Name
{
get;
set => field = value?.Trim() ?? string.Empty;
}
}ASP.NET Core 10 Yenilikleri
ASP.NET Core 10, web uygulaması geliştirme için önemli iyileştirmeler ve yeni özellikler sunmaktadır.
Blazor İyileştirmeleri
Blazor Script Static Asset Olarak: Önceden embedded resource olarak sunulan Blazor script’i, artık otomatik sıkıştırma ve fingerprinting ile static web asset olarak sunulmaktadır. Bu değişiklik, önbellekleme ve performans açısından avantajlar sağlar.
WebAssembly Preloading: Blazor WebAssembly uygulamaları için preloading desteği eklenmiştir, bu da başlangıç performansını iyileştirir.
Response Streaming: HttpClient için response streaming artık varsayılan olarak etkindir. Eğer bu davranışı istemiyorsanız, DOTNET_WASM_ENABLE_STREAMING_RESPONSE environment variable’ını false veya 0 olarak ayarlayabilirsiniz.
Gelişmiş Form Validation: Form validation mekanizması iyileştirilmiş ve daha zengin validation senaryoları desteklenmektedir.
ReconnectModal Component: Blazor Web App project template’i artık yeniden bağlantı UI’si için geliştirilmiş bir ReconnectModal component içermektedir.
Same-Page Navigation Davranışı: Aynı sayfaya navigate edildiğinde, artık viewport en üste scroll edilmemektedir, bu da query string veya fragment güncellemelerinde daha iyi bir kullanıcı deneyimi sağlar.
Memory Pool İyileştirmeleri
Otomatik Memory Pool Eviction: Memory pool tarafından ayrılan bellek, uygulama idle durumda olduğunda artık sisteme geri verilebilir. Bu özellik, toplam bellek kullanımını azaltır ve uygulamaların değişen iş yüklerinde daha responsive kalmasını sağlar.
Built-in IMemoryPoolFactory: .NET 10, dependency injection ile kullanılabilir built-in bir IMemoryPoolFactory implementasyonu sağlar.
Memory Pool Metrics: Sunucu implementasyonları tarafından kullanılan varsayılan memory pool için metrikler eklenmiştir (“Microsoft.AspNetCore.MemoryPool” altında).
OpenAPI Geliştirmeleri
JSON Schema Reference Resolution: OpenAPI dokümantasyonu oluşturma sırasında relative JSON schema reference’lar ($ref) artık doğru şekilde resolve edilmektedir.
Property Descriptions: OpenAPI 3.1′in $ref yanında sibling property’lere izin vermesi sayesinde, property description’ları artık $ref ile birlikte kullanılabilmektedir.
AsParameters XML Comments: [AsParameters] parameter sınıflarının property’leri üzerindeki XML comment’ler artık OpenAPI dokümantasyonu için işlenmektedir.
Unknown HTTP Method Handling: Query method’ları gibi OpenAPI tarafından tanınmayan HTTP method’ları artık gracefully exclude edilmektedir.
Identity ve Authentication
Passkey Desteği: ASP.NET Core Identity artık passkey authentication desteği sunmaktadır, bu da daha güvenli ve kullanıcı dostu bir authentication deneyimi sağlar.
Minimal API Güncellemeleri
Minimal API’ler için çeşitli iyileştirmeler ve yeni özellikler eklenmiştir, bu da API geliştirmeyi daha da basit ve güçlü hale getirmektedir.
Entity Framework Core 10
EF Core 10, veri erişim katmanında önemli iyileştirmeler ve yeni özellikler sunmaktadır.
LINQ İyileştirmeleri
EF Core 10, LINQ sorgu yeteneklerini önemli ölçüde genişletmektedir. Daha karmaşık sorgular artık doğrudan LINQ ile ifade edilebilir ve veritabanına verimli SQL olarak çevrilebilir.
Named Query Filters
Yeni named query filter özelliği, bir entity type için birden fazla filter tanımlanmasına ve bunların seçici olarak devre dışı bırakılmasına olanak tanır:
modelBuilder.Entity<Blog>()
.HasQueryFilter("ActiveOnly", b => !b.IsDeleted)
.HasQueryFilter("PublishedOnly", b => b.IsPublished);
// Kullanım:
var blogs = context.Blogs
.IgnoreQueryFilters("ActiveOnly") // Sadece ActiveOnly filtresini devre dışı bırak
.ToList();Bu özellik, özellikle multi-tenant uygulamalarda ve soft-delete senaryolarında kullanışlıdır.
Azure Cosmos DB Desteği
Azure Cosmos DB için geliştirilmiş destek, bulut tabanlı uygulamalar için NoSQL veritabanı kullanımını daha da kolaylaştırmaktadır.
Performans Optimizasyonları
EF Core 10, sorgu performansı ve bellek kullanımı açısından önemli iyileştirmeler içermektedir. Bu optimizasyonlar, özellikle büyük veri setleri ile çalışırken fark yaratmaktadır.
.NET MAUI 10
.NET Multi-platform App UI (MAUI) 10, cross-platform mobil ve masaüstü uygulama geliştirme için önemli güncellemeler içermektedir.
.NET Aspire Entegrasyonu
.NET MAUI 10′un en heyecan verici özelliklerinden biri .NET Aspire entegrasyonudur. Yeni project template’i, .NET MAUI için .NET Aspire service defaults projesi oluşturur. Bu entegrasyon, mobil uygulamalara doğrudan telemetry, service discovery ve configuration management gibi cloud-native yetenekler kazandırır.
CollectionView ve CarouselView
.NET 9′da iOS ve Mac Catalyst için opsiyonel handler’lar olarak sunulan CollectionView ve CarouselView, artık varsayılan handler’lar haline gelmiştir. ListView ve TableView artık deprecated durumda olduğundan, CollectionView’e geçiş yapılması önerilmektedir.
MediaPicker İyileştirmeleri
MediaPicker, birden fazla dosya seçimi ve görüntü sıkıştırma gibi yeni özellikler kazanmıştır:
var photos = await MediaPicker.PickMultiplePhotosAsync(new MediaPickerOptions
{
CompressionQuality = 80
});WebView Request Interception
WebView kontrolü artık HTTP request’lerinin intercept edilmesini desteklemektedir, bu da daha güvenli ve kontrollü web içerik yüklemesi sağlar.
Android API Level Desteği
.NET MAUI 10, Android API Level 35 ve 36 desteği sunmaktadır, bu da en yeni Android özelliklerinden yararlanılmasını sağlar.
Windows Geliştirme Teknolojileri
Windows Forms
Windows Forms .NET 10, clipboard ile ilgili güncellemeler, .NET Framework’ten port edilen UITypeEditor’lar ve çeşitli kalite iyileştirmeleri içermektedir.
Windows Presentation Foundation (WPF)
WPF 10, Fluent style desteği ve performans iyileştirmeleri içermektedir:
- Label, Hyperlink, GroupBox, GridSplitter ve NavigationWindow kontrolleri için Fluent style’lar
- Cache operasyonlarının optimizasyonu
- Font collection loader’ın managed code’a taşınması
- Array handling iyileştirmeleri
- 4000′den fazla yeni unit test
Visual Basic Güncellemeleri
Visual Basic compiler’ı, C# ve runtime’daki yeni özelliklerle daha iyi uyumluluk için güncellenmiştir:
- Unmanaged generic constraint’in yorumlanması ve uygulanması
- OverloadResolutionPriorityAttribute desteği
F# Güncellemeleri
F# dili, FSharp.Core kütüphanesi ve FSharp.Compiler.Service’te çeşitli iyileştirmeler içermektedir:
- Preview language özellikleri
<LangVersion>preview</LangVersion>ile etkinleştirilebilir - FSharp.Core güncellemeleri otomatik olarak uygulanır
- Compiler implementasyonunda genel iyileştirmeler ve hata düzeltmeleri
Geçiş ve Uyumluluk
Upgrade Yolu
.NET 9 veya daha önceki sürümlerden .NET 10′a geçiş genellikle sorunsuz bir süreçtir. Ancak dikkat edilmesi gereken bazı noktalar:
- Breaking Changes: Her ne kadar Microsoft breaking change’leri minimize etmeye çalışsa da, bazı senaryolarda davranış değişiklikleri olabilir. Resmi migration guide’ı takip edilmelidir.
- NuGet Paketleri: Bazı third-party NuGet paketleri henüz .NET 10 ile test edilmemiş olabilir. Kritik bağımlılıkların uyumluluğu kontrol edilmelidir.
- Language Version: C# 14 özelliklerini kullanmak için project file’da language version ayarlanmalıdır:
<PropertyGroup>
<LangVersion>14</LangVersion>
</PropertyGroup>Visual Studio Gereksinimleri
.NET 10 geliştirmesi için Visual Studio 2026 Preview veya Visual Studio 2022′nin en son preview sürümü kullanılmalıdır. Visual Studio Code ve C# Dev Kit de desteklenmektedir.
Performans ve Benchmarklar
.NET 10, önceki sürümlere göre birçok alanda ölçülebilir performans iyileştirmeleri sunmaktadır:
- Startup Time: NativeAOT iyileştirmeleri sayesinde uygulama başlangıç süreleri %10-30 arasında azaltılmıştır.
- Memory Usage: Memory pool optimizasyonları ve garbage collector iyileştirmeleri ile bellek kullanımı %15-25 oranında azaltılmıştır.
- Throughput: JIT optimizasyonları ve AVX10.2 desteği ile computation-heavy iş yüklerinde %20-40 performans artışı gözlemlenmiştir.
Güvenlik İyileştirmeleri
.NET 10, güvenlik açısından da önemli adımlar atmaktadır:
- Post-Quantum Cryptography: Kuantum bilgisayarların potansiyel tehdidine karşı hazırlık
- Secure by Default: Birçok API artık varsayılan olarak daha güvenli ayarlarla çalışmaktadır
- Dependency Scanning: NuGet Audit özellikleri ile güvenlik açıkları otomatik olarak tespit edilebilir
Topluluk ve Ekosistem
.NET 10, tamamen açık kaynaklı bir proje olarak GitHub’da geliştirilmektedir. Topluluk katkıları, bug report’ları ve feature request’leri için GitHub repository’leri aktif olarak kullanılmaktadır:
- Runtime: https://github.com/dotnet/runtime
- ASP.NET Core: https://github.com/dotnet/aspnetcore
- EF Core: https://github.com/dotnet/efcore
- C# Language Design: https://github.com/dotnet/csharplang
Sonuç ve Gelecek
.NET 10 ve C# 14, Microsoft’un modern uygulama geliştirme platformuna olan bağlılığının güçlü bir göstergesidir. LTS statüsü ile üç yıl boyunca güvenilir destek garantisi sunan bu sürüm, hem küçük startup’lar hem de büyük enterprise uygulamaları için ideal bir temel oluşturmaktadır.
Öne Çıkan Kazanımlar:
- Performans: Runtime iyileştirmeleri ve JIT optimizasyonları ile daha hızlı uygulamalar
- Üretkenlik: C# 14′ün yeni dil özellikleri ile daha az kod, daha fazla ifade gücü
- Güvenlik: Modern kriptografi ve secure-by-default yaklaşımlar
- Cross-Platform: Gerçek anlamda her platformda çalışan tek codebase
- Bulut: Azure Cosmos DB, .NET Aspire entegrasyonu ile cloud-native development
Gelecek Perspektifi:
.NET 11′in 2026 yılında Standard Term Support (STS) sürümü olarak çıkması beklenmektedir. Microsoft’un her yıl bir major release ve her iki yılda bir LTS sürümü yayınlama planı devam edecektir. Topluluk feedback’leri ve modern uygulama geliştirme ihtiyaçları doğrultusunda platform sürekli evrilmeye devam edecektir.
Geliştiriciler için tavsiye, .NET 10′u mevcut projelerde denemeye başlamak ve yeni projeler için varsayılan seçenek olarak değerlendirmektir. LTS statüsü sayesinde, uzun vadeli projeler için güvenli bir yatırım olmaktadır.
Kaynaklar:
- Microsoft Learn: .NET 10 Documentation
- .NET Blog: Official Announcements
- GitHub: dotnet/core Release Notes
- C# Language Specification
Not: Bu makale .NET 10 RC1 (Ekim 2025) bilgilerine dayanmaktadır. Kasım 2025′te yayınlanacak final sürümde ek özellikler veya değişiklikler olabilir.
22 total views, 5 views today
